Jagodina i okolina

U Jagodini se nalazi i konak hajduk Veljka Petrovica sa pocetka 19 veka.
U Jagodini se nalaze i tri crkve.

Na zemljistu koje danas obuhvata opstina Jagodina, kao i njenoj blizini i okolini, jos u praistorijsko doba strujao je zivot o cemu svedoce mnogi fosilizirani nalazi koji se cuvaju u Zavicajnom muzeju. Posto je veci deo vodene mase Panonskog mora istekao Moravsko-Vardarskom dolinom ili Dunavom, srednje-Pomoravski basen nije i dalje ostao pod prostranom vodenom povrsinom Panonskog jezera, a u daljim fazama isusivanja postao je nezavisna vodena celina, odnosno podrucje prekriveno sa vise samostalnih barustina. Tokom ovih zbivanja uporedo se javlja i raznoliki biljni i zivotinjski svet, sa danas potpuno izumrlim primercima u cijoj rekonstrukciji sluze slucajno nadjeni fosilni ostaci, ali jos uvek neizuceni i relativne naucne vrednosti. Prema kartografskom pregledu nalaza fosila, najizrazitiju tacku predstavlja podnozje Djurdjevog brda okrenuto prema gradu. Najznacajnije poznate nalaze predstavljaju fosilni ostaci vilice tzv. dinoteriuma-gigantisimusa, nadjeni pod Djurdjevim brdom i cija se starost ceni na oko 1,5 miliona godina, kao i skeletni delovi mamuta nadjeni tokom iskopa zemlje, stari oko 100000 godina, dok se starost nekih drugih odmice i na pet miliona godina. Medjutim, i ako potice iz geoloskih slojeva, tesko je za bilo koji reci da ovde lezi od prvih dana, jer je moguce da je nanesen sa erozivnim materijalima, buduci da se radi o delovima. Po svemu sudeci, najsigurniji argument u pogledu fiksiranja najnize prostorne granice covekovog kretanja prema kotlini cine nalazi iz starijeg kamenog doba (paleolita), na dvadeset kilometara jugo-zapadno od Jagodine. Rec je o predmetima materijalne kulture nosilaca koji se mogu smatrati savremenicima tzv. Krapinskog coveka, sa staroscu od oko 100.000 godina, cija naseobina na ovom mestu indicira da je vodena povrsina dosezala dovde.
Na osnovu brojnih drugih pokazatelja, koje pruzaju naselja mladjeg kamenog doba, do intenzivnog naseljavanja kotlinskog dela dolazi tek pre oko 8.000 godina, sto medjutim nije zavisilo samo od uslova tla, vec i od njihovog migracionog pravca.

Polozaj praistorijskih naselja uslovljavala su obicno tri faktora - da su izlozena suncu, zaklonjena od vetrova i blizu vode. Ovo tlo je obilato ispunjavalo sve te uslove, pa se zivot na njemu rano javlja i traje u kontinuitetu sve do danas. Medjutim, kako prva dva faktora imaju istu vrednost na celoj povrsini, pojedinacni polozaj je mahom zavisio od vode koju je obezbedjivala Belica, a ponegde i jaci izvori.

Naselja mladjeg kamenog doba se javljaju na prelazu izmedju aluvijalnih i deluvijalnih tvorevina, pa ih srecemo severnije i juznije od Jagodine, verovatno otuda sto je lucni venac zapadne kose cinilo neplodno zemljiste, dok je dno ravni cesto plavila Belica praveci ga mocvarnim.

Prva naselja bronzanog doba su gradinskog tipa smestena na visim i nepristupacnim terenima. Tek pred kraj ovog perioda zivi se i na ravnim terenima kada su zasnovana naselja u podnozju Djurdjevog brda i kod tzv. Maticne ciglane.

Slican mehanizam prati i gvozdeno doba, pa se nesto ranije naselje javlja na Djurdjevom brdu kod Majura, u podnozju prema reci Belici i na levoj obali Lugomira. Na taj period odnosi se i prvi zapis o Pomoravlju koji potice od grckog istoricara Herodota (484-425.g.pre nove ere), koji zna za Juznu i Veliku Moravu ali ih smatra jednom i naziva ih Brongos.

Pre Rimljana Pomoravlje su naseljavali Iliri (zapadni deo) i Tracani (istocni deo). Kasnije dolaze Kelti koji naseljavaju sredisnji deo kotline, neposredno oko Morave.
Rimljani su tokom svoje uprave od I do IV veka ostavili nesto bogatije tragove razasute na vise mesta. Najznacajniju urbanu celinu cinio je njihov put poznat kao VIA MILITARIS sa vaznim usputnim stanicama: Singidunum (Beograd), Horeum Margi (Cuprija), Naisus (Nis) i dalje prema jugu i istoku. Ne manje znacajnu urbanu celinu cinio je i njihov put koji se pruzao po liniji Velika Morava-podnozje Djurdjevog brda-Levac sa manjim utvrdjenjem (kastelom) u kome je boravila vojnicka posada i civilno naselje, u pojasu prema reci u kome su zivele porodice, zanatlije i drugo stanovnistvo. Kao potvrda ovoj tezi su i tri umetnicki izradjene glave od terakote, nadjene u Jagodini 1960. godine. Inace, arheolozi su u srednjevekovnoj zupi Belici registrovali tridesetak arheoloskih izvora koji nedvosmisleno ukazuju na postojanje naselja u ovom kraju.
Tokom seobe naroda od III do VII veka Pomoravlje pustose, pale i pljackaju varvarska plemena, narocito Huni, Goti, Avari i Sloveni. Domorodacko stanovnistvo se povlaci prema planinskom zaledju, ostavljajuci za dugo
Moravsku kotlinu bez tragova zivota, dok se nad njom formalno uspostavlja uprava Vizantije, Ugara ili Bugara.

Od otkrivenih arheoloskih vrednosti u opstini Jagodina i njenoj okolini, turistima se mogu prezentovati u Zavicajnom muzeju u Jagodini. U ovom muzeju postoji stalna postavka eksponata koja svedoci o vekovnom toku zivota i rada na ovim prostorima. Pored stalne postavke, organizuju se tematske izlozbe, a samostalno ili u saradnji sa drugim ustanovama pripremaju se i stampaju vredne publikacije.

Kalenic

Polozaj:
Manastir Kalenic nalazi se u blizini Trstenika u oblasti nazvanoj Levac. Podignut je u gornjem toku Kalenicke reke, u pribrezju Gledickih planina.

Zastitnik hrama i izgradnja:

Crkvu manastira Kalenica, posvecenu prazniku Vavedenja Presvete Djeve-Bogorodice, podigao je veliki kaznac (upravnik vladarskih finansija), vlastelin Bogdan, u vreme despota Stefana Lazarevi}a, izme|u 1413. i 1417.godine.

Arhitektura:
Osnova kalenicke crkve je sazeti trikonhos sa osmostranom kup olom i jednom slepom kalotom nad pripratom. Po arhitektonskim karakteristikama, pripada moravskoj stilskoj grupi, i pored Ravanice i Lazarice je najbogatije ukrasena crkva ove stilske grupe. Zidana je naizmeni~nim re|anjem tesanog kamena i opeke. Fasada je izdeljena kordonskim vencima i pilastrima, ukrasena sahovskim poljima, a kameni okviri portala, prozora i rozeta prekriveni su ornamentima. Kao retkost u srednjovekovnoj srpskoj arhitekturi, javljaju se reljefne kompozicije u timpanonima pod lucima, koje su bile obojene. Poreklo ovakvog ukra{avanja vodi do spomenika jermenske crkvene arhitekture. Crkva je restaurirana 1928.godine i ima prvobitnni izgled sa po~etka XV veka.

Slikarstvo:
Posebno mesto u istoriji srpskog zivopisa zauzimaju kalenicke freske, nastale oko 1414.godine. Likove karakterisu velika ujednacenost izraza, bogat unutrasnji zivot i neznost osecanja. Novinu predstavlja naglasena upotreba svetlih boja-svetlocrvene, svetlokestenjaste i zute, koje citavom slikarstvu daju izuzetnu lepotu i intimnu dimenziju. Svake godine, u manastiru se odrzava tradicionalna Slikarska kolonija kojoj prisustvuju eminentni umetnici iz zemlje i inostranstva.

Ime:
Manastir Kalenic dobio je ime po dugackoj kalenickoj reci koja protice juznom stranom brdovitog Levaca i uliva se u Veliku Moravu.

Manasija

Polozaj:
Manastir Resava - Manasija, udaljen je oko trideset kilometara od autoputa Beograd-Nis (od Svilajnca ili Cuprije), u neposrednoj blizini Despotovca. Smesten je u zivopisnoj klisuri koju cine visoki obronci planine Beljanice.

Zastitnik hrama i izgradnja:
Crkva Svete Trojice manastira Manasije, zaduzbina je despota Stefana Lazarevica. Izgradnja je zapoceta 1406. a crkva je zavrsena i osvecena na Duhove 1418.godine.

Arhitektura:
   Resavska crkva je najveca gradjevina medju spomenicima moravske arhitektonske stilske grupe, a od ostalih srpskih srednjovekovnih spomenika, veca od nje je samo crkva manastira Decani.
   Crkva ima osnovu razvijenog trikonhosa sa pet kupola od kojih je centralna dvanaestostrana a cetiri manje su osmostrane. Za razliku od ostalih primera moravske crkvene arhitekture, fasada Manasije je ozidana samo kamenom, bez saranja opekom, i ima arkadni friz ispod krovnog venca poput raskih crkava. U priprati je od kamenih ploca izvanredno bogato izveden pod koji predstavlja jedan od najlepsih primera u celoj nasoj srednjovekovnoj arhitekturi. Manastirski kompleks Manasije utvrdjen je bedemima i kulama koje su skoro u potpunosti sacuvane.

Slikarstvo:
   Resavske freske su jedinstvene u pravoslavnom vizantijskom slikarstvu. Likovi svetitelja su naslikani potpuno u duhu kanona, a sve ostalo predstavlja svojevrsnu "resavsku renesansu". Ranija anticka odeca zamenjena je savremenom nosnjom a citave kompozicije raskosno su ukrasene zlatom i slikanim nakitom. Posebno je zanimljiva ktitorska kompozicija, koja prikazuje despota Stefana Lazarevica sa poveljom i modelom manastira u rukama, u raskosnoj vladarskoj odeci sa vladarskim insignijama, u cinu nebeske investiture - insignije mu daruje Hristos preko andjela.

U manastiru Resava - Manasija je tokom XV veka delovala cuvena Resavska skola, sa prepisivackim radionicama, cija su dela bila neprikosnoveni uzori u potonjim vekovima. Radionice su po svemu bile dvorske, buduci da je i sam despot Stefan Lazarevic bio naklonjen knjizevnosti, u njima su delovale licnosti poput Konstantina Filozofa koji je sastavio "Zitije despota Stefana" i spise "O pismenima" koji su direktno uticali na redakciju i sredjivanje pravopisa tadasnjeg knjizevnog srpskog jezika.

Ime:
Manastir je dobio ime po reci Resavi na kojoj je sagradjen. Svake godine od 19. do 28. avgusta, u manastiru Manasija odrzava se manifestacija "Dani srpskog duhovnog preobrazenja" sa bogatim kulturnim i duhovnim programom.

Ravanica

Polozaj:
Manastir Ravanica nalazi se kod Cuprije, u podnozju Kucajskih planina, u selu Senje.

Zastitnik hrama i izgradnja:

Crkvu manastira Ravanice, posvecenu Svetom Spasu-Vaznesenju Gospodnjem, podigao je knez Lazar izmedju 1375. i 1377.godine. Posle pogibije kneza Lazara u Boju na Kosovu, Ravanica je cuvala njegove mosti sve do 1690.godine, kada su za vreme velike seobe Srba premestene, najpre u Budim, Sentandreju, a potom u obnovljeni manastir u Vrdniku (Ravanica na Fruskoj Gori), da bi, posle skoro tri veka bile vracene u njegovu zaduzbinu.

Arhitektura:
Po arhitektonskim karakteristikama, crkva pripada moravskoj stilskoj grupi ciji je opsteprihvaceni trikonhosni plan osnove u obliku upisanog krsta sa jednom ili pet kupola, preuzet iz arhitekture Svete Gore. Ravanicka crkva ima oblik razvijenog trikonhosa, sa pet kupola od kojih je centralna desetostrana a ostale nad krakovima krsta osmostrane.

Ozidana je naizmenicnim postavljanjem kamena i opeke koja joj daje savrsenu polihromiju. Fasada je podeljena sa dva kordonska venca i ozivljena slepim arkadama i ukrasima u obliku sahovskog polja. Dana{nju pripratu podigao je daskal (u~itelj) Stefan 1721.godine. Manastir je bio opasan snaznim zidom ojacanim kulama od kojih danas postoje rusevine.

Slikarstvo:
Zivopisanje ravanicke crkve zavrseno je oko 1387.godine i predstavlja prvi samostalni stil srpskog slikarstva srednjeg veka, nazvan "dekorativni stil", zbog bogatih zlatnih listi}a i skupocene azurno plave pozadine, zivopisnih ukrasa i ornamenata koji se prostiru po odelima svetaca i oklopima svetih ratnika. Proporcije likova slikane su po Erminiji, svetogorskom slikarskom prirucniku, gde je osnovna mera (modul) duzina nosa.Takvi likovi su graciozni, blago maniristicki izduzeni i elegantni. Ovaj stil brzo se rasirio i na ostale crkve Pomoravlja, a freskopisac Ravanice bio je jedan od najvecih slikara koji su u Srbiji u to vreme radili.

Ime:
Manastir je dobio ime po recici Ravanici koja se kod Cuprije uliva u Veliku Moravu.